X’in Yolculuğu

Matematikte x var ya hani… Denklemlerde bilinmeyenin yerine konulan, ilk gençliğimizde çoğumuzun kabusu olan, kimimizin 20li yaşlarında hâlâ cebelleşmek zorunda kaldığı o meşhur meşum kötü adam… Hiç düşündünüz mü nereden gelmektedir?
Biz Cebir’i Batıdan aldık. Cebir’in kendisini değil tabii, liselerde okutulan Cebir müfredatını. Orada Algebra nasıl okutuluyorsa, bizde de Cebir öyle okutuluyor. Peki Batı Algebra’yı nereden aldı? İber Yarımadası’ndaki Emevi hükümdarlığı sırasında Araplardan. El-Cebir’i Araplardan alıp Batı medeniyetine taşıyan kimler? Araplarla o dönemlerde içli dışlı olmak zorunda kalan İspanyollar. İspanyolca’da (şimdisini bilmiyorum, ama o dönemler) X hangi sesi vermek için kullanılıyordu? “Şe” mi dediniz? Araplar’ın “şey” diye bahsettiği, El-Cebir’de de ş harfiyle kısalttıkları bilinmeyeni, İspanyollar Álgebra’ya tamamen fonetik olarak x şeklinde aldılar.

Nereden nereye değil mi?

Bu anlattıklarım gerçek olmayabilir, ama çok inandırıcı olduğunu itiraf etmek lazım. Akademik kanıtlar yok elimde (henüz). Zamanında nerede duyduysam artık, böyle bir hikaye duymuştum. Gereksiz bilgiler ansiklopedisi kıvamında yaşadığım için hayatımı, aklımda yer etmiş işte. Al sana bir gereksiz bilgi daha, Arapça’da şey’in çoğulu eşya…